Leven in het Informatietijdperk?

4.1 Verslaving

De schepping heeft op ons, mensen, een grote aantrekkingskracht. Aantrekkingskracht hoort tot het spel van de schepping en is iets natuurlijks, tenzij het verwordt tot zuigkracht. Wij kennen waarschijnlijk allemaal een paar objecten of processen waarop wij verliefd zijn. Met verliefd wordt hier bedoeld dat het al onze aandacht opzuigt, en zoals bekend: verliefdheid maakt blind.

Vooral technische speelgoedjes hebben op het mannelijk deel van de mensheid een vaak identificerende werking. Al jong beginnen zij met de meccanodoos of tegenwoordig het technisch lego. Het lijkt nu of door de komst van de computer een soort technisch all-round speelgoed voor alle leeftijdsklassen is ontstaan.

In mijn tienerjaren, waren vele van mijn leeftijdgenoten volledig in beslag genomen door het bouwen van hun eigen radio. Deze neiging is bij de hedendaagse jeugd volledig vervangen door het spelen met de eigen 'personal', een knutselbox waar je jezelf schier oneindig op kunt uitleven.

Het meer extraverte deel van de toenmalige jeugd was volledig geobsedeerd door het sleutelen aan hun bromfiets, waarbij de verleiding bestond om die maximaal op te voeren. Dat zelfde zien we tegenwoordig met de processor in de PC. Het is een sport om de kloksnelheid op te voeren tot vlak onder het niveau dat deze dreigt over te verhitten.

De derde grote uitdaging in de ICT die wij bij de leeftijdsklasse van rond de twintig zien is het "hacken" en het maken van virussen. Deze uitdaging die te maken heeft met het doorworstelen van een verlate pubertijd, wordt gevoed door de verleiding om de gevestigde orde van de "ingeslapen" oudjes om ver te gooien. Dit is in wezen vergelijkbaar met de bezetting van het maagdenhuis in mijn studietijd.

Toen ik in de twintig was, waren vele van mijn leeftijdgenoten geobsedeerd door machtige, krachtige, oogverblindende auto's; een symbool van pseudo-seksuele macht in de fysieke wereld. Dit machtsgevoel begint door de opkomst van de computer te verschuiven. Na het mechaniseren van de spierkracht middels auto, lift, vorkheftruck etc. is nu de verovering van het geheugen en het denken aan de beurt. Je zou kunnen stellen dat na het temmen (of cultiveren, zoals u wilt) van de minerale wereld, de plantenwereld en de dierenwereld, nu de mentale wereld aan de beurt is. En hierbij is diezelfde 'personal' een machtig wapen om de superioriteit te tonen aan het "zwakke" geslacht.

Toen ik in mijn dertiger jaren kwam, waren vele van mijn leeftijdgenoten druk bezig om managementposities te veroveren, waarbij communicatie een hoofdrol speelt. Sleutelwoorden hierbij zijn: macht over mensen; alles weten; over alles geïnformeerd willen zijn. Dit liep parallel aan de opkomst van de netwerken, die onze 'personal' een onmetelijk bereik kunnen geven. Het is tegenwoordig overigens een absolute "must" om een laptop te hebben als je op reis bent om maar grip te kunnen blijven houden op de voorthollende wereld en in het pochetzakje zit natuurlijk een GSM met een uitermate sterke chip dat houdt je ten alle tijden bereikbaar voor als de "opportunity" toeslaat!

In mijn veertiger jaren, vond ik vele van mijn leeftijdgenoten terug in een geautomatiseerde 'gevangenis', een stelsel van instructies, procedures en programma's dat hun leven regelt. Slaaf van een geautomatiseerde agenda in hun palmtop, bedolven onder hun e-mail’s en in de ban van de steeds hitsiger beurskoersen op hun palmtop met mobiel netwerk.

De zogenaamde midlifecrisis is de trieste constatering dat je de hardloopwedstrijd tegen de computer hebt verloren. Het wordt nu een kwestie van uitzitten voor de PC en "uithangen" voor de TV die overigens ook steeds meer karaktertrekken krijgt van die PC.

Het is jammer dat bij "burnout" verschijnselen bij mensen de chip niet kan worden vervangen door een volgende generatie, maar wie weet waar de medische wetenschap over een tijdje toe in staat is.

Kortom, de computer, in het bijzonder de 'personal', is een toverdoos waarvan de gebruiksmogelijkheden meegroeien met onze psychologische ontwikkeling. Als Eva opnieuw Adam zou moeten verleiden, zou ze niet de appel van de boom des onderscheids nodig hebben; doch in deze verstandelijke wereld kan ze gewoon in de winkel de 'personal' van Apple halen: een surrogaat voor ons eigen verstand.

Automatisering of het spelen met de computer geeft een kick en dit leidt tot verslaving. De vloek van de automatisering ligt in die verslaving. Persoonlijke verslaving, doordat we in de greep komen van technische vernuftigheden en verslaving in de zin van slaaf worden van geautomatiseerde arbeids- c.q. maatschappelijke processen. Aan ons de keuze: Meester over ons eigen lot of slaaf van de fysieke wereld?!

4.2 Spelletjes

Door de snelle miniaturisatie in de micro-elektronica, in gang gezet door de ruimtevaart, bezitten sommige spelletjes al meer rekenkracht en meer geheugen dan mij ongeveer vijfentwintig jaar geleden ter beschikking stond om mijn proefschrift af te ronden.

Tegenwoordig zitten er zelfs al spelletjes op mijn GSM.

De computerspelletjes zijn grofweg in drie categorieën te verdelen: slimheidsspelletjes, geheugenspelletjes en behendigheidsspelletjes.

Tot de slimheidsspelletjes behoort de schaakcomputer. De legitieme vraag hierbij is: gaat het bij schaken erom, samen een spel te spelen of is het een competitie in menselijke slimheid? Tegen dat laatste waarschuwt Krishnamurti keer op keer: 'vergelijk jezelf niet met anderen; dat leidt alleen maar tot afgunst en frustratie.' Zouden wij met een schaakcomputer nu gefrustreerd worden door de vergelijking met een onbezield stuk ijzer?

Met de geheugenspelletjes krijg ik hetzelfde gevoel als Hermann Hesse bij de kruiswoordpuzzels. De één zit een probleem te maken dat de ander gaat oplossen, alsof er geen leukere tijdsvernietigingsprocessen zijn te bedenken.

Behendigheidsspelletjes, vooral die met een snelheidsfactor, doen mij keer op keer versteld staan. Bij de spelers van zulke spelletjes ruik je het adrenaline-niveau stijgen en de hitsigheid in de denkende geest neemt proporties aan die niet betamelijk zijn voor een redelijk wezen.

Wat deze spelletjes gemeen hebben is de isoleringstendens. Ik bedoel hiermee dat wij voortaan spelletjes kunnen doen zonder tegenspeler van vlees en bloed, hetgeen in de mode is gekomen vanaf het walkman-tijdperk. Lekker ons eigen plekje in de schepping zonder het risico te lopen in contact te geraken met onze medeschepselen. Voor de ouders is het best makkelijk, die kunnen hun eigen gang gaan. Voor het kind lijkt het aantrekkelijk, er kan worden gescoord zonder de angst voor publieke nederlaag en bij verlies beginnen we weer opnieuw, opnieuw, opnieuw. Het schijnbaar aantrekkelijke ligt in de eindeloze herhaling binnen het bekende, binnen het begrensde denkkader van de uitvinder. Dat lijkt leuk, maar in feite wordt steeds dezelfde groef in de grammofoonplaat doorlopen, totdat de mens zich stierlijk verveelt en beseft dat zijn wezenlijke onbegrensdheid niet past in een beperkt spelletje.

Opgave :

1. Geef voorbeelden van een nog grotere technologische zuigkracht dan een interactief computerprogramma.
   Geef een voorbeeld van een concurrerende zuigkracht buiten de ICT; welke is groter en waarom.
2. Geef voorbeelden van de verslavende kracht van ICT op basis van de technische hoogstandjes van de computer.
3. Geef voorbeelden van de verslavende kracht van ICT op basis van geautomatiseerde arbeids- c.q. maatschappelijke processen.
   Is dit een ander soort verslaving als vermeld bij opgave 2?
4. Hoe weersta je de zuigkracht van de technologie, in het bijzonder de ICT
5. Wat heeft op jou de grootste aantrekkingskracht een slimheidsspelletje, een geheugenspelletje of een behendigheidsspelletje? Verklaar je keuze.
6. De essentiële vraag is hier: "wie is de baas", wij of dat wat wij hebben geschapen (pygmalion effect). Hoe worden wij weer de baas?